Menu
5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nda vakıf müessesinin tanımı yapılmamış, yalnızca vakıf türlerinden bahsedilmiştir. Anılan düzenlemeye göre: Vakıflar: Mazbut, mülhak, cemaat ve esnaf vakıfları ile yeni vakıflardır.
1- MAZBUT VAKIFLAR
Anlam itibariyle mazbut, zaptedilmiş ya da idaresi ele alınmış demektir. Bu durum mütevellisi kalmadığı için olabileceği gibi; mütevellisi olmakla beraber idaresi Vakıflar Müdürlüğü’nce ele alınmış olmasını da ifade edebilir. Vakıflar Kanunu ise mazbut vakıfları şu şekilde tanımlanmıştır: Bu Kanun uyarınca Genel Müdürlükçe yönetilecek ve temsil edilecek vakıflar ile mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin yürürlük tarihinden önce kurulmuş ve 2762 sayılı Vakıflar Kanunu gereğince Vakıflar Genel Müdürlüğünce yönetilen vakıfları ifade eder. Mazbut vakıflar kapsamında üç tip vakıf sayılabilir: 1- Selatin Vakıfları: Osmanlı padişahları ve ailelerine ait vakıflardır. 2- Mütevellisi Kalmayan Vakıflar: Mütevelli sıfatını haiz kimse kalmadığından Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yönetilen vakıflar. 3- İdaresi Zaptedilmiş/ Mazbut Vakıflar: Mütevellileri mevcut olmasına rağmen Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yönetilen vakıflar.
2- MÜLHAK VAKIFLAR
Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün kontrolü altında, mütevellileri tarafından idare olunan vakıflardır. Mülhak vakıflar, Anayasaya aykırılık teşkil etmeyen vakfiye şartlarına göre Meclis tarafından atanacak yöneticiler eliyle yönetilir ve temsil edilir. Vakıf yöneticileri kendilerine yardımcı tayin edebilirler. Mülhak vakıf yöneticilerinde aranacak şartlar ile yardımcılarının nitelikleri yönetmelikle düzenlenir. Vakfiyedeki şartları taşımamaları nedeniyle kendilerine yöneticilik verilemeyenler bu şartları elde edinceye, küçükler ile kısıtlılar fiil ehliyetlerini kazanıncaya ve boş kalan yöneticilik yenisine verilinceye kadar, vakıf işleri Genel Müdürlükçe temsilen yürütülür. Mülhak Vakıflarda yönetimin, vakfiyede mütevelli tarafından seçilmiş ve şart edilmiş kişiler tarafından yönetilmesi gerektiği belirlenmiştir. Günümüzde hala mülhak vakıflar vakfedenin soyundan gelenlerce yönetilmektedir. Vakfiye şartlarında yer alan amaçlar Anayasa’ya aykırı olmamak şartıyla yönetim ve temsil görevini icra edecek yöneticiler, TBMM tarafından atanmaktadır. On yıl süreyle yönetici atanmayan mülhak vakıflar, mahkeme kararıyla Genel Müdürlük tarafından yönetilir ve temsil edilirler; bu sebeple artık mazbut vakıf haline gelirler. Mazbut vakıflar arasına giren vakıflara bir daha yönetici seçimi ve ataması yapılamaz. Vakıflar adına kayıtlı taşınır ve taşınmaz vakıf kültür varlıklarının; bakım, onarım ve restore edilmesi, yaşatılması, çevre düzenlemesi ve kamulaştırılması dahil Genel Müdürlüğün kontrolünde gerçek ve tüzel kişilerin kendileri tarafından yapılacak harcamalar, bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamalarının tamamı Gelir ve Kurumlar Vergisi matrahından düşülür. Ayrıca vakfa bağışlanan taşınır ve taşınmaz mallar Veraset ve İntikal Vergisinden muaftır. Günümüzde 255 adet mülhak vakıf bulunmaktadır.
3- CEMAAT VAKIFLARI
Cemaat Vakıfları, Vakıflar Kanunu’nda vakfiyeleri olup olmadığına bakılmaksızın 2762 sayılı Vakıflar Kanunu gereğince tüzel kişilik kazanmış, mensupları Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan Türkiye’deki gayrimüslim cemaatlere ait vakıflar olarak tanımlanmıştır. Cemaat vakıflarının tamamı Osmanlı döneminden günümüze kadar varlığını sürdürmüş olan vakıflardır. Birçok farklı ırk ve dine mensup kişinin bir arada yaşaması sebebiyle bu vakıflar bir Osmanlı bakiyesi olarak Türkiye Cumhuriyeti’ne miras kalmıştır. Temel anlamda, cemaat vakıfları gayrimüslim halk tarafından yaptırılan hayır kurumlarıdır. Bununla beraber 1936 yılında düzenledikleri beyannameler ile Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesinde yer alan kütüğe tescil ve kayıtları yapılmıştır. Günümüzde varlığını sürdüren 167 adet cemaat vakfı bulunmaktadır. Cemaat vakıfları, üyeleri arasından seçtikleri yönetim kurulu ile yönetilirler; ancak yönetim kurulunun kararıyla mal edinebilirler ve malları üzerinde tasarruf edebilirler. Denetimleri ise diğer tüm vakıf türlerinde olduğu gibi Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.
4- ESNAF VAKIFLARI
Esnaf Vakıfları, 2762 sayılı Vakıflar Kanunu’nun yürürlüğünden önce kurulmuş ve esnafın seçtiği yönetim kurulu tarafından yönetilen vakıfları kapsamaktadır. Mülhak vakıflarının tabi olduğu hükümlere tabi olan Esnaf Vakıfları, belirli meslek guruplarına hitap eden vakıflardır. Her birinin ayrı tüzel kişiliği vardır ve kendi seçtikleri yönetim kurulu eliyle yönetilirler. Mülhak vakıflar arasında sayılmalarına rağmen pek gelişmemişlerdir. Yönetim organı her takvim yılının ilk üç ayı içinde vakfın bir önceki yıla ait malvarlığı durumunu ve çalışmalarını bir rapor halinde denetim makamına bildirir ve durumun uygun araçlarla yayımlanmasını sağlar. Vakıfların, vakıf senedindeki hükümleri yerine getirip getirmedikleri, vakıf mallarını amaca uygun biçimde yönetip yönetmedikleri ve vakıf gelirlerini amaca uygun olarak harcayıp harcamadıkları Vakıflar Genel Müdürlüğünce ve üst kuruluşlarınca denetlenir. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 13.08.2021 tarihinde hazırlanan rapora göre 1 adet esnaf vakfı varlık göstermektedir.
5- YENİ VAKIFLAR
Mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi ile 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre kurulan vakıfları kapsar. Literatürde olağan vakıflar olarak da adlandırılmaktadır. Cumhuriyetin ilanından sonra kabul edilen mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi ile 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre kurulan ve bu kanun hükümlerine göre faaliyetini devam ettiren vakıflar “yeni vakıf” olarak kabul edilmektedir. Yeni vakıflar ile alakalı Vakıflar Kanunu’nun yanı sıra Türk Medeni Kanunu’nda da düzenleneme yer almaktadır. Vakıf kurma iradesi, noterde düzenleme şeklinde yapılacak bir resmi senetle veya ölüme bağlı tasarrufla açıklanır. Vakıf senedinde, vakfın adı, amacı, vakfa özgülenen mal ve haklar, vakfın organları ve vakfın bulunduğu yer gösterilmelidir. Vakfın kurulması için ise yetkili asliye hukuk mahkemesine başvurularak tescilinin sağlanması gereklidir. Vakıf, merkezin bulunduğu yer mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescile kayıt ile tüzel kişilik kazanmaktadır. Hâlihazırda 5.906 adet yeni vakıf faaliyet göstermektedir.